Europese Commissie trekt de AI Liability Directive in
Op 11 februari kondigde de Europese Commissie (EC) aan dat de voorgestelde AI-aansprakelijkheidsrichtlijn (AI Liability Directive, AILD) niet wordt doorgevoerd. Dit besluit staat vermeld in het werkprogramma voor 2025 en past binnen de bredere strategie van de EC om regelgeving te vereenvoudigen onder het motto: "Samen vooruit: een brutalere, eenvoudigere, snellere Unie."
Toch betekent het schrappen van de AILD dat er een belangrijke lacune blijft in de regelgeving rondom schadevergoeding bij het gebruik van AI-systemen. In dit artikel gaan we in op wat de AILD inhield, waarom deze is ingetrokken, wat de gevolgen zijn en welke stappen mogelijk nog worden genomen.
Wat was de AILD?
De AILD was bedoeld om op Europees niveau uniforme regels vast te stellen voor buitencontractuele aansprakelijkheid bij schade veroorzaakt door AI. In veel rechtsstelsels moet een slachtoffer bewijzen dat de veroorzaker verantwoordelijk is voor de geleden schade. De AILD zou deze bewijslast omkeren: aanbieders van AI-systemen zouden moeten aantonen dat hun technologie niet de oorzaak van de schade was, mits het slachtoffer een aannemelijk verband kon aantonen.
Daarnaast zou de richtlijn slachtoffers meer inzicht geven in de werking van AI-systemen, bijvoorbeeld door toegang te bieden tot logs en documentatie. Dit is een cruciaal punt, omdat de AI Act aanbieders wel verplicht om documentatie bij te houden, maar slachtoffers hier geen direct recht op geeft.
Waarom was de AILD belangrijk?
Een goed voorbeeld van de noodzaak voor de AILD is AI-gebruik bij sollicitaties. Stel dat een AI-systeem sollicitanten beoordeelt, maar onbewuste vooroordelen in de trainingsdata leiden tot discriminatie van bepaalde groepen. Zonder de AILD is het voor afgewezen sollicitanten vrijwel onmogelijk om bewijs te verzamelen en een aanbieder aansprakelijk te stellen, omdat inzicht in de besluitvorming van de AI ontbreekt.
De AILD had een aanvulling moeten zijn op bestaande wetgeving:
De AI Act, die richtlijnen stelt voor transparantie en veiligheid, maar niets regelt over schadevergoeding.
De nieuwe Productaansprakelijkheidsrichtlijn (PLD), die zich richt op fysieke schade door defecte producten, maar geen oplossing biedt voor financiële schade of discriminatie door AI.
Nationale aansprakelijkheidsregels, die per land sterk kunnen verschillen en vaak een complex bewijs van causaliteit vereisen.
Gevolgen van het schrappen van de AILD
Het besluit om de AILD zonder vervangend plan te laten vervallen, creëert juridische onzekerheid. De AI Act en de PLD gingen ervan uit dat de AILD een aanvulling zou bieden, maar zonder deze richtlijn blijven er hiaten in de regelgeving.
Een belangrijk knelpunt is de definitie van een ‘defect’ AI-systeem. Stel dat een AI-systeem perfect functioneert, maar de aanbieder niet voldoet aan de AI Act (bijvoorbeeld door geen menselijke controle of transparantie toe te passen). Valt dit dan onder de PLD? En hoe zit het met zuiver financiële schade of reputatieschade, die niet door de PLD wordt gedekt?
Daarnaast wijst onderzoek van het Europees Parlement erop dat een uniforme aanpak essentieel is om rechtsongelijkheid tussen EU-lidstaten te voorkomen. Zonder gezamenlijke regelgeving blijft de aansprakelijkheid van AI-systemen een grijs gebied.
Wat nu? Mogelijke toekomstscenario’s
Nu de AILD is ingetrokken, zijn er drie mogelijke scenario’s voor hoe de Europese regelgeving zich verder kan ontwikkelen:
Een AI-aansprakelijkheidsverordening
De EC kan ervoor kiezen om, net als bij de AI Act, een verordening in te voeren die direct in alle lidstaten van kracht is. Dit zou zorgen voor uniforme, bindende regels zonder nationale interpretatieverschillen.Een herzien richtlijnvoorstel
Er zou alsnog een aangepaste versie van de AILD kunnen komen, mogelijk met uitgebreidere definities en een breder toepassingsgebied.Nationale wetgeving
Zonder Europese regelgeving kunnen individuele landen zelf AI-aansprakelijkheidswetten invoeren. Dit kan echter leiden tot een versnipperd juridisch landschap binnen de EU.
Welke richting de EC uiteindelijk kiest, is nog onduidelijk. Wat wel vaststaat, is dat het schrappen van de AILD een juridisch vacuüm creëert, met onzekerheid voor AI-gebruikers, ontwikkelaars en slachtoffers van AI-gerelateerde schade.