UWV: AI verandert werk, maar mensen blijven onmisbaar

Er ontstaat een nieuw organisatiemodel dat intelligentie van machines combineert met menselijk oordeelsvermogen. Systemen worden AI-gedreven, maar blijven geleid door mensen. Deze verschuiving voltrekt zich inmiddels in vrijwel elke sector – van de juridische wereld tot zorg, onderwijs, industrie en overheid. Volgens het recente UWV-rapport Op weg naar AI die werkt voor iedereen staan we aan het begin van een ingrijpende reorganisatie van werk. Niet omdat mensen verdwijnen, maar omdat taken in hoog tempo veranderen.

Waarom deze AI-transitie juist nu plaatsvindt

De huidige manier van werken loopt in veel organisaties vast. Werkdruk, personeelstekorten en een mismatch tussen vraag en aanbod zetten druk op de productiviteit en de kwaliteit van dienstverlening. Tegelijkertijd maken generatieve AI-technologieën – zoals ChatGPT, Copilot en Gemini – het mogelijk om routinetaken in hoog tempo te automatiseren.

Waar organisaties vroeger maanden bezig waren om processen efficiënter te maken, kan dat nu in weken of zelfs dagen. AI kan grote hoeveelheden informatie analyseren, documenten opstellen of samenvatten, en administratieve handelingen overnemen. Dat geeft professionals ruimte om zich te richten op wat machines nog altijd minder goed kunnen: strategische besluitvorming, het beoordelen van context, het toepassen van ethiek en het maken van afwegingen waar menselijke nuance onmisbaar is.

Het UWV typeert AI steeds vaker als een digitale assistent die werk voorbereidt, uitvoert én verbetert – mits mensen leren om effectief met deze technologie samen te werken.

Drie fasen van AI op het werk

Het rapport onderscheidt drie ontwikkelingsfasen in de inzet van AI:

1. AI als assistent
   AI wordt gebruikt voor specifieke, afgebakende taken. Denk aan tekstgeneratie, samenvattingen of documentanalyse. De menselijke professional blijft volledig verantwoordelijk voor de interpretatie en eindkwaliteit.

2. Samenwerken met AI
   AI voert zelfstandig werk uit, zoals klantcontact, dataverwerking of rapportages, maar altijd onder menselijke regie. De professional controleert, stuurt bij en neemt de uiteindelijke beslissingen.

3. Mens stuurt, AI voert uit
   AI beheert complete processen, met mensen als supervisor. In deze fase kan AI bijvoorbeeld volledige juridische documenten opstellen, procesanalyses uitvoeren of compliance checks verzorgen – waarbij de jurist toezicht houdt en de strategische lijnen uitzet.

Van hiërarchie naar hybride organisatie

De integratie van AI heeft ook organisatorische gevolgen. Waar klassieke hiërarchieën uitgingen van top-down aansturing, bewegen organisaties nu richting hybride modellen. Hierin sturen mensen AI aan, en ondersteunt AI mensen.

De werkpraktijk verandert daardoor ingrijpend:

• AI neemt voorbereidende en repetitieve taken over zoals samenvatten, notuleren, agenderen en standaardanalyse.

• Menselijke professionals worden regisseurs: zij controleren, corrigeren en beoordelen AI-uitvoer.

• De focus verschuift naar soft skills, kritisch denken en ethiek: vaardigheden die AI (nog) niet beheerst, maar cruciaal zijn voor kwalitatief en betrouwbaar werk.

Vooral in de juridische sector – en met name bij instapbanen – is deze verschuiving voelbaar. Waar junior juristen traditioneel veel tijd besteden aan standaardonderzoek of documentanalyse, zullen zij zich steeds meer moeten onderscheiden door hun AI-vaardigheden.

Essentiële AI-vaardigheden voor juristen

Het UWV benoemt drie kerncompetenties die bepalend worden voor toekomstbestendige juridische professionals:

• Promptvaardigheid: weten hoe je AI effectief instrueert om relevante, bruikbare output te genereren.

• Juridische controlefunctie: het kunnen beoordelen van de kwaliteit, volledigheid en betrouwbaarheid van AI-uitvoer, inclusief het signaleren van fouten of bias.

• Nieuwe kernvaardigheden: zoals ethisch bewustzijn, digitale geletterdheid en het vermogen om risico’s te beoordelen in complexe besluitvormingsprocessen.

Voor instroomfuncties betekent dit een duidelijke verandering: standaardtaken verdwijnen deels naar AI, waardoor de rol van de mens verschuift naar specialist, toezichthouder en strategisch adviseur.

Waar AI nu al veel wordt ingezet

Volgens het UWV-onderzoek is de adoptie van AI ongelijk verdeeld over sectoren:

• Informatie en communicatie – 20% gebruikt AI in (zeer) hoge mate; deze sector loopt voorop.

• Onderwijs – 8% gebruikt AI intensief, met name voor lesvoorbereiding en toetsontwikkeling.

• Openbaar bestuur – bovengemiddeld gebruik, maar vaak nog in pilotfase.

• Specialistische zakelijke diensten – waaronder advocatuur en accountancy – bovengemiddelde inzet, vooral voor documentanalyse en rapportages.

• Financiële instellingen – intensief gebruik voor analyse en compliance.

In sectoren als bouw, landbouw en horeca wordt AI nog nauwelijks toegepast, maar hier liggen volgens UWV op termijn kansen via robotisering, inspecties en kwaliteitscontroles.

Wat organisaties nu concreet kunnen doen

Het UWV adviseert organisaties om niet af te wachten, maar actief te experimenteren met AI. Drie praktische stappen:

1. Begin klein
   Start met één concreet AI-hulpmiddel dat veilig en verantwoord gebruikt kan worden, bijvoorbeeld voor document­summaries of conceptteksten.

2. Analyseer processen
   Breng in kaart welke taken AI kan overnemen en waar menselijke expertise cruciaal blijft. Gebruik deze inzichten om functies en werkstromen opnieuw in te richten.

3. Investeer in AI-basisvaardigheden
   Zorg dat medewerkers begrijpen wat AI doet, hoe het werkt en welke risico’s eraan verbonden zijn. Richt trainingen in met aandacht voor ethiek, samenwerking en kritisch gebruik.

Conclusie: Mens + AI = toekomstbestendig

Generatieve AI verandert niet alleen wát we doen op het werk, maar ook hóe we werken en welke vaardigheden doorslaggevend worden. De kracht zit in de combinatie van menselijke oordeelskracht en AI-systemen. Daarmee ontstaan kansen voor productiviteit, inclusie en werkplezier – maar alleen als organisaties nu investeren in vaardigheden, processen en cultuur.

Voor juristen betekent dit een duidelijke koerswijziging:

• Van uitvoerend naar strategisch

• Van controleren naar begeleiden

• Van reactief naar proactief sturen op AI-uitvoer

De waarde van mensen blijft, maar hun rol verandert. AI kan veel, maar het is de mens die bepaalt hoe het wordt ingezet – en met welk doel.