Verwijderd is niet verdwenen: hoe een Amerikaans bevel het recht op vergetelheid op losse schroeven zet

De geruststelling dat je AI-gesprekken na verwijdering ook echt verdwenen zijn, heeft deze maand een serieuze deuk opgelopen. Een federale rechter in de Verenigde Staten heeft namelijk bepaald dat OpenAI voorlopig alle gebruikerslogs van ChatGPT moet bewaren, inclusief gesprekken die gebruikers zelf handmatig verwijderd hebben.

De uitspraak maakt deel uit van een pre-trial discovery procedure in een rechtszaak die The New York Times heeft aangespannen tegen OpenAI wegens vermeende auteursrechtinbreuk. De beslissing is nog geen oordeel over de toelaatbaarheid van dit materiaal als bewijs in de inhoudelijke fase van de procedure, maar het zet wel de toon: verwijdering is tijdelijk opgeschort en de inhoud van AI-chats kan onderwerp van bewijsveiligstelling zijn.

Tegelijkertijd speelt een andere zaak waarin Reddit AI-bedrijf Anthropic beschuldigt van grootschalige schending van de gebruiksvoorwaarden door het onrechtmatig verzamelen van gebruikerscontent voor trainingsdoeleinden.

Samen illustreren deze rechtszaken dat AI-gesprekken niet alleen technisch gevoelig zijn, maar ook juridisch steeds belangrijker worden — als bewijs, als eigendom, en als strijdpunt tussen commerciële belangen en fundamentele rechten.

📍Wat is er aan de hand?

1. The New York Times vs. OpenAI: tijdelijk bewaren verplicht

In december 2023 diende The New York Times een aanklacht in tegen OpenAI en Microsoft. De krant stelt dat modellen als ChatGPT in staat zijn om (delen van) haar betaalde content te reproduceren zonder toestemming, wat volgens haar neerkomt op een structurele auteursrechtinbreuk.

Om aan te tonen dat de modellen inderdaad ongeoorloofd gebruik maken van NYT-content, verzocht de krant de rechter om preservation orders: verplichtingen tot het bewaren van mogelijk relevant bewijsmateriaal, waaronder gebruikerslogs. OpenAI gaf aan dat veel van die gegevens niet meer beschikbaar zijn omdat gebruikers deze verwijderd hadden, gebruik hadden gemaakt van tijdelijke sessies of hun account hadden opgeheven.

De rechter besloot daarop dat OpenAI voorlopig alle gebruikersinteracties moet bewaren, ook diegene die zijn verwijderd of die in principe automatisch gewist zouden worden. Dit geldt zowel voor bestaande als toekomstige logs en maakt deel uit van de pre-trial discoveryfase — een juridisch instrument in het Amerikaanse procesrecht om bewijs veilig te stellen voor latere beoordeling.

⚠️ Let op: de rechter heeft nog niet geoordeeld dat deze verwijderde gegevens toelaatbaar bewijs vormen — slechts dat ze tijdelijk behouden moeten blijven in afwachting van verdere beoordeling.

2. Reddit vs. Anthropic: ongeoorloofd datagebruik

In een afzonderlijke procedure heeft Reddit AI-startup Anthropic aangeklaagd, ontwikkelaar van het taalmodel Claude. Reddit beschuldigt het bedrijf ervan om zonder toestemming content van het platform te hebben gescrapet — meer dan 100.000 keer — om daarmee zijn AI-modellen te trainen.

Volgens Reddit is dit een dubbele schending:

• van auteursrechten (veel Reddit-posts zijn creatief werk);

• én van de API-gebruiksvoorwaarden, die scraping zonder contract verbieden.

Opvallend is dat Reddit eerder wél toestemming gaf aan Google via een datadeal van naar verluidt 60 miljoen dollar per jaar. Reddit stelt dan ook dat menselijke conversaties waarde vertegenwoordigen, en dat wie die commercieel wil gebruiken daarvoor moet betalen.

De rechtszaak raakt hiermee het spanningsveld tussen open internetcultuur, platformregulering en commerciële AI-training.

⚖️ Waarom is dit zo belangrijk?

Beide zaken stellen fundamentele vragen aan de orde over de status van AI-gegenereerde of -gebruikte gegevens:

• Wie is eigenaar van gesprekken met AI?

• Mag je als gebruiker verwachten dat 'verwijderd' ook echt verwijderd betekent?

• En welke rechten gelden als Amerikaanse en Europese regels botsen?

De uitspraak van de rechter in de NYT-zaak raakt hierbij aan meerdere juridische kernpunten:

1. Recht op privacy en gegevensverwijdering wordt ingeperkt

De mogelijkheid om chats met ChatGPT te verwijderen of een tijdelijk gesprek te voeren (via "Temporary Chat") gaf gebruikers tot nu toe een zekere vorm van controle. Door het rechterlijk bevel worden deze functies tijdelijk genegeerd: verwijderde gegevens blijven bewaard, zelfs als de gebruiker anders heeft gekozen.

Dit raakt het principe van informational self-determination, het idee dat mensen zeggenschap hebben over hun persoonlijke data. En het tast ook het vertrouwen aan in privacyvriendelijke instellingen binnen AI-platforms.

2. Conflict met Europese regelgeving (AVG)

De uitspraak zorgt voor een directe botsing met artikel 17 van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), dat Europese burgers het recht geeft om hun gegevens volledig te laten wissen, onder voorwaarden.

OpenAI opereert echter wereldwijd en heeft ook een Ierse dochteronderneming, waardoor de AVG extraterritoriaal van toepassing is op EU-gebruikers. Dat leidt tot een juridisch dilemma: een Amerikaans bevel tot bewaring tegenover een Europees recht op verwijdering.

Voor zover bekend is dit conflict nog niet juridisch beslecht, maar het tekent wel hoe grensoverschrijdend AI-data-jurisprudentie gaat worden.

3. Digitale AI-gesprekken worden juridisch relevante data

Door AI-chats expliciet onder het bewijsregime te brengen, ontstaat een nieuwe klasse van digitaal bewijsmateriaal. Niet alleen bij copyrightzaken, maar ook bij andere civiele procedures, arbeidsconflicten of tuchtzaken kunnen AI-prompts straks relevant worden.

Dat stelt nieuwe eisen aan juridische professionals:

• Hoe ga je om met bewaarde AI-gesprekken in een discoveryproces?

• Zijn deze gegevens betrouwbaar?

• En hoe verhouden ze zich tot het beroepsgeheim?

🧩 Spagaat van AI-bedrijven: privacy vs. databehoefte

OpenAI reageerde op het Amerikaanse bevel met forse kritiek. In een verklaring stelde het bedrijf dat het bevel “gebruikerskeuzes ondermijnt” en “een gevaarlijk precedent schept voor digitale privacy.”

Maar OpenAI bevindt zich in een lastige positie. Enerzijds belooft het gebruikers privacy en controle over data; anderzijds drijft het bedrijfsmodel op het verzamelen van enorme hoeveelheden gebruikersinput om de modellen te verbeteren. Het bedrijf is pas sinds 2023 gestopt met standaardgebruik van chats voor training en introduceerde toen pas de mogelijkheid om gesprekken niet op te slaan.

Ook Anthropic, dat zich juist profileert als 'ethisch AI-bedrijf', ligt nu onder vuur. Reddit werpt het bedrijf voor de voeten dat zijn principes ophouden zodra de commerciële databehoefte in gevaar komt.

Kortom: ethiek is in AI-land een kwetsbare belofte als er geen heldere, afdwingbare juridische kaders zijn.

👨‍💼 Wat betekent dit voor jou als gebruiker?

De implicaties van deze Amerikaanse uitspraak zijn verstrekkend — ook voor Nederlandse en Europese gebruikers van generatieve AI:

✅ Wel getroffen (onder het bevel):

• ChatGPT Free, Plus en Pro-gebruikers
  Alle chats worden bewaard, ook als gebruikers kiezen voor ‘verwijderen’ of gebruikmaken van ‘Temporary Chat’. Zelfs bij het wissen van een account kunnen logs behouden blijven.

• Gebruikers van de ChatGPT API
  Tenzij er vooraf een Zero Data Retention-beleid is afgesproken, vallen ook API-interacties onder de bewaarplicht.

❌ Niet (vooralsnog) getroffen:

• ChatGPT Enterprise en ChatGPT Edu
  Voor deze gebruikers gelden aparte contractuele afspraken, waarin onder meer is opgenomen dat gegevens niet worden opgeslagen of gebruikt voor modeltraining. Deze groepen vallen vooralsnog buiten het bereik van het Amerikaanse preservation order.

Voor zakelijke gebruikers die geen gebruikmaken van Enterprise, is dit een belangrijk aandachtspunt. Zij zijn wél onderworpen aan het nieuwe bewaarbeleid, zonder daar invloed op te hebben.

🔐 Praktische lessen

De zaken tegen OpenAI en Anthropic maken duidelijk dat AI-gebruik niet zonder juridische risico’s is. Met name vertrouwelijke of gevoelige input kan later onderwerp worden van juridisch onderzoek — óók als deze is verwijderd.

Wat kun je doen?

1. Voer beleid voor AI-gebruik in
   Leg binnen je organisatie vast of en hoe AI gebruikt mag worden, met expliciete richtlijnen over vertrouwelijke informatie, klantgegevens en juridische documenten.

2. Beperk gebruik tot Enterprise-versies met contractuele garanties
   Alleen dan zijn dataverwijdering en gebruiksrechten expliciet geregeld. Vrij toegankelijke versies bieden geen bescherming in geval van rechtsverzoeken.

3. Informeer cliënten en medewerkers over bewaarbeleid
   Transparantie is essentieel. Zorg dat je communiceert wat er met AI-input gebeurt en dat ‘verwijderd’ niet altijd echt verwijderd is.

4. Vermijd onnodige input van vertrouwelijke gegevens in prompts
   Behandel AI-tools zoals je een externe leverancier of cloudplatform zou behandelen: wat je erin stopt, kan later tegen je gebruikt worden.

🌍 Botsende rechtsordes, groeiende noodzaak tot regulering

De zaak OpenAI laat zien hoe verschillend de rechtsculturen zijn. In de VS is bewijs veiligstellen vrijwel onbeperkt toegestaan bij verdenking van onrechtmatig handelen. In Europa gelden juist strikte privacyprincipes, waarbij wissing het uitgangspunt is.

Zonder duidelijke afspraken of internationale verdragen zullen dit soort conflicten blijven ontstaan. En zolang techbedrijven wereldwijd opereren, is een harmonisatie van rechten en plichten rond AI-data onvermijdelijk.

De EU zet stappen met de AI Act, maar die richt zich vooral op modelclassificatie en transparantie — minder op datagebruik binnen juridische procedures. De komende jaren zullen nationale rechters en toezichthouders dan ook een cruciale rol spelen in het trekken van grenzen.

✍️ Tot slot: een nieuw bewijslandschap

De uitspraak van de Amerikaanse rechter betekent niet dat AI-chats voortaan automatisch als bewijs gelden. Wel luidt ze een nieuwe fase in: waarin digitale interacties met AI juridisch opgevraagd, vastgelegd en geanalyseerd kunnen worden — met verstrekkende gevolgen voor vertrouwelijkheid, compliance en beroepsethiek.

Voor juristen betekent dit: wees je bewust van de digitale sporen die AI-gebruik achterlaat, en behandel generatieve AI niet langer als een vrijblijvende tool, maar als een serieuze actor in het juridische speelveld.