AP kijkt vooruit: AI-toezicht als structurele prioriteit in een overbelast systeem
Op 20 maart 2025 publiceerde de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) haar jaarverslag over 2024. Wat opvalt: het leest deels als reflectie, deels als manifest. En dat is geen toeval. De toezichthouder positioneert zich nadrukkelijk als een maatschappelijke regisseur — maar wél één met structureel te weinig capaciteit, steeds meer verantwoordelijkheden én een groeiende urgentie rondom toezicht op algoritmes en kunstmatige intelligentie (AI).
AI en algoritmes: van signaal naar toezichtstructuur
Sinds 2023 is de AP coördinerend toezichthouder voor algoritmes en AI. In 2024 is deze rol verder geprofessionaliseerd via de nieuwe Directie Coördinatie Algoritmes (DCA). Dat klinkt beleidsmatig, maar de praktijk is weerbarstig. Er is dringend behoefte aan capaciteit om AI-gerelateerde privacyschendingen te signaleren en onderzoeken — zeker omdat deze schendingen vaak niet via klachten binnenkomen, maar juist in de luwte plaatsvinden.
De AP waarschuwt in het verslag expliciet: door gebrek aan capaciteit kunnen ze onvoldoende onderzoeken op eigen initiatief starten, terwijl dat bij AI-toepassingen hard nodig is. Denk aan discriminatoire algoritmes bij DUO of heimelijk datagebruik voor gedragsbeïnvloeding.
Een serieuze investering in menskracht en middelen is volgens de toezichthouder dan ook noodzakelijk. Zonder die investering kan AI-toezicht in Nederland nooit stevig landen, ondanks mooie initiatieven zoals de AI- & Algoritmekamer en deelname aan Europese standaardiseringsorganen.
Europese samenwerking en impact
Ook internationaal zet de AP stappen. In samenwerking met andere toezichthouders werd binnen de European Data Protection Board (EDPB) een opinie opgesteld over zogeheten Consent or Pay-modellen — denk aan Meta die gebruikers laat kiezen tussen betalen met geld of persoonsgegevens. De uitkomst: zulke keuzes mogen niet dwingend zijn, wat leidde tot aanpassingen bij grote platforms.
De AP leverde daarnaast een belangrijke bijdrage aan de EDPB-opinie over AI-modellen. Hierin werd duidelijk gemaakt dat AI-systemen zelden écht anoniem zijn. Dat heeft directe gevolgen voor de manier waarop organisaties AI mogen inzetten zonder in strijd te handelen met de AVG.
2025: toezicht langs vier ethische principes
De AP bevestigt dat de vijf thema’s die in 2024 centraal stonden — algoritmes & AI, veiligheid & vrijheid, Big Tech, datahandel en digitale overheid — ook in 2025 leidend blijven voor het toezicht.
Binnen dat kader werkt de AP vanuit vier fundamentele waarden:
Non-discriminatie: het tegengaan van profilering op basis van bijvoorbeeld afkomst of leeftijd.
Autonomie en vrijheid: bescherming tegen heimelijke beïnvloeding via dataverzameling.
Controleerbaarheid van macht: transparantie bij overheid én bedrijfsleven.
Veiligheid van persoonsgegevens: bescherming tegen lekken én misbruik.
Deze waarden zijn niet nieuw, maar worden onder druk van technologische ontwikkelingen steeds relevanter. De AVG biedt het fundament, maar aanvullende kaders vanuit de AI-verordening en de Digital Services Act vragen om meer interpretatie en praktische guidance.
Lichtpuntjes en zorgen
Het jaarverslag noemt ook positieve interventies bij onder andere Meta, Netflix, Booking.com, Uber en Clearview. De boodschap: toezicht werkt — als je het goed uitvoert. Maar het rapport is tegelijkertijd ook een noodkreet: klachten blijven liggen, uitspraken op zich wachten, en veel signalen rond AI kunnen niet worden opgepakt door personeelsgebrek.
De AP verwijst nadrukkelijk naar de aanbevelingen van de Parlementaire Enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening, waarin werd vastgesteld dat het huidige budget volstrekt ontoereikend is voor een toezichthouder van dit kaliber.
Afsluiting
De AP heeft zich in 2024 verder ontwikkeld als toezichthouder op AI en algoritmes. Maar dat toezicht staat onder druk. Waar andere instanties een tandje bijschakelen, moet de AP eerst de motor repareren. Ondertussen groeit het belang van transparantie, verantwoord datagebruik en Europese samenwerking alleen maar.
Het jaarverslag is dan ook niet slechts een terugblik — het is een oproep tot actie. Voor politiek, bedrijfsleven én maatschappij.