Een stap dichterbij AI-fabriek in Groningen
Op 27 juni 2025 heeft een consortium bestaande uit Stichting Nederlandse AI-fabriek (penvoerder), SURF, de Nederlandse AI Coalitie (NL AIC), TNO en Samenwerking Noord een voorstel ingediend voor de oprichting van een nationale AI-fabriek in Groningen. Het voorstel is gericht op Europese cofinanciering via de EuroHPC Joint Undertaking. Deze aanvraag markeert een nieuwe fase in de versterking van Nederland’s strategische positie binnen het Europese AI-ecosysteem.
Juridische en institutionele opzet
De voorgestelde AI-fabriek zal bestaan uit een AI-geoptimaliseerde supercomputer en een kenniscentrum voor de ontwikkeling van geavanceerde AI-modellen en toepassingen op Nederlandse bodem. Het initiatief is publiek gefinancierd en beoogt een open, gerichte benadering waarin publieke en private gebruikers – waaronder het innovatieve mkb – een centrale rol spelen. De AI-fabriek zal deel uitmaken van een Europees netwerk van AI-fabrieken via EuroHPC, een samenwerkingsverband tussen de Europese Commissie, EU-lidstaten en private supercomputerpartijen.
Het project is juridisch ingebed in nationale en Europese structuren en onderhevig aan parlementaire goedkeuring. De indiening is gedaan onder voorbehoud van instemming met noodzakelijke begrotingswijzigingen. Deze worden verwerkt in de september-suppletoire begroting 2025 en de ontwerpbegroting voor 2026. De uiteindelijke rijksmiddelen worden pas ingezet na formele instemming door de Staten-Generaal en na honorering van het voorstel door EuroHPC.
Financiële en bestuurlijke context
De regio Groningen en Noord-Drenthe hebben toegezegd maximaal 60 miljoen euro te investeren, afkomstig uit de Economische Agenda 'Nij Begun'. Het Rijk is voornemens circa 70 miljoen euro beschikbaar te stellen, afkomstig uit de begrotingen van onder meer EZK, Defensie, OCW, BZK, VWS en LNV. In totaal komt de nationale bijdrage uit op circa 130 miljoen euro. Bij een positieve beoordeling van de aanvraag kan daar nog circa 70 miljoen euro aan Europese cofinanciering bijkomen, waarmee de totale investering oploopt tot ongeveer 200 miljoen euro.
De AI-fabriek sluit aan op lopende nationale initiatieven zoals AiNed, ROBUST, NOLAI en Digital Europe. Gezamenlijk vertegenwoordigen deze programma’s een publieke investering van ruim 325 miljoen euro. Met de nieuwe AI-fabriek stijgt het totaal aan AI-gerelateerde investeringen in Nederland tot ruim een half miljard euro.
Sectorale toepassingen en juridische implicaties
De AI-fabriek richt zich op AI-toepassingen in sectoren als defensie, veiligheid, gezondheidszorg, energie, landbouw en maakindustrie. Dit heeft juridische relevantie op diverse vlakken: van gegevensbescherming bij medische toepassingen tot compliance in de defensiesector. Ook de inzet van AI in overheidsdiensten en infrastructuurbeheer roept juridische vragen op over transparantie, verantwoordelijkheid en toezicht. Het feit dat deze faciliteit onder publiek eigendom zal vallen, is van belang voor de juridische borging van publieke waarden in de AI-ontwikkeling.
De locatiekeuze voor Groningen is niet slechts economisch strategisch, maar ook juridisch betekenisvol. Het project ondersteunt de decentralisatie van digitale infrastructuur en sluit aan bij nationale en Europese regelgeving omtrent regionale spreiding van technologische investeringen. De juridische verankering van dit type faciliteiten vereist heldere afspraken over governance, datatoegang, toezicht en aansprakelijkheid.