Apertus gelanceerd: Zwitserland presenteert eigen open-source AI

Zwitserland heeft zich onverwacht gemengd in de wereldwijde AI-wedloop. Waar grote commerciële spelers als OpenAI, Google en Anthropic hun modellen achter gesloten deuren ontwikkelen, kiest Zwitserland voor een radicaal andere benadering. Onder leiding van de publieke instellingen EPFL, ETH Zürich en het Swiss National Supercomputing Centre (CSCS) werd begin september Apertus gelanceerd: een volledig open-source taalmodel dat transparantie en publieke toegankelijkheid centraal stelt.

De naam Apertus is veelzeggend. Afgeleid van het Latijnse woord voor “open” staat het model symbool voor de ambitie om kunstmatige intelligentie te benaderen als publieke infrastructuur. Initiatiefnemer Joshua Tan benadrukt dat AI net als elektriciteit of waterleidingen moet worden gezien: een basisvoorziening die voor iedereen beschikbaar is en niet uitsluitend in handen van een klein aantal bedrijven ligt.

Een technisch zwaargewicht

De schaal van Apertus is indrukwekkend. Het model is getraind op ruim 15 biljoen tekstfragmenten afkomstig uit meer dan duizend talen. Daarmee is ongeveer 40 procent van de data niet-Engelstalig, wat bijzonder is in een veld dat doorgaans sterk door Engelstalige bronnen wordt gedomineerd. Ook Zwitserse talen zoals Zwitserduits en Reto-Romaans zijn opgenomen, waarmee het model niet alleen internationaal maar ook nationaal relevantie krijgt.

Apertus verschijnt in twee varianten. De compacte versie telt 8 miljard parameters en is geschikt voor lichtere toepassingen. De krachtigere uitvoering beschikt over 70 miljard parameters en biedt een prestatieniveau dat kan concurreren met andere grote modellen. Voor de brede toegankelijkheid is gezorgd: Apertus is beschikbaar via Swisscom en het populaire open-source platform Hugging Face, zodat zowel onderzoekers, bedrijven als hobbyisten ermee aan de slag kunnen.

Transparantie als uitgangspunt

Wat Apertus onderscheidt, is de radicale openheid. Niet alleen de modelgewichten, maar ook de trainingsdata, architectuur en documentatie zijn volledig openbaar gemaakt. Dit betekent dat onderzoekers en ontwikkelaars exact kunnen nagaan hoe het model tot stand is gekomen en onder welke omstandigheden het is getraind. In tegenstelling tot veel commerciële modellen, waar trainingssets geheim blijven, kan iedereen bij Apertus de bron en samenstelling controleren.

Daarbij hielden de makers streng rekening met de geldende wet- en regelgeving. Websites die een opt-out hadden ingesteld tegen dataverzameling zijn niet gecrawld, en er werd expliciet voldaan aan Zwitserse privacy- en auteursrechtwetgeving. Daarmee sluit het project nauw aan bij de vereisten van de Europese AI Act, die nadruk legt op transparantie en zorgvuldige omgang met data.

Strategische betekenis

Voor Europese bedrijven kan Apertus een aantrekkelijk alternatief worden voor Amerikaanse modellen. Zeker in sectoren waar vertrouwelijkheid en gegevensbescherming cruciaal zijn, zoals de financiële dienstverlening, biedt een transparant en lokaal ontwikkeld model voordelen. De Zwitserse Bankiersvereniging sprak al van een grote potentie voor de toepassing van Apertus binnen banken, die gebonden zijn aan strikte privacyregels en het Zwitserse bankgeheim.

De ontwikkeling van Apertus past binnen de bredere Swiss AI Initiative, die in 2023 werd gelanceerd. Het project wordt ondersteund door de supercomputer Alps, die is uitgerust met meer dan 10.000 GH200-GPU’s. Daarmee behoort de infrastructuur tot de krachtigste ter wereld en vormt het een fundament voor verdere AI-innovatie in Zwitserland en Europa.

Kritische kanttekeningen

Toch zijn er ook realistische noten te plaatsen. Eerste gebruikerservaringen wijzen erop dat de prestaties van Apertus nog niet op het niveau liggen van de meest geavanceerde commerciële modellen. Zo ontbreken multimodale functies en is de verfijning van de output nog beperkt. Op platforms als Reddit wordt zelfs opgemerkt dat de eerste versie “nog niet bijzonder goed” presteert.

Daarmee is de vraag gerechtvaardigd of bedrijven op korte termijn massaal zullen overstappen. Het succes van Apertus zal afhangen van de balans tussen technologische kwaliteit en de waarde van transparantie en compliance. Voor onderzoeksdoeleinden en toepassingen waarbij inzicht in de werking belangrijker is dan absolute topprestaties, kan het model echter al direct van betekenis zijn.

Een publieke stap in een commerciële race

Wat vaststaat, is dat Zwitserland met Apertus een nieuw hoofdstuk heeft toegevoegd aan de internationale AI-ontwikkeling. Door AI neer te zetten als publieke voorziening geeft het land een duidelijk signaal dat de toekomst van kunstmatige intelligentie niet uitsluitend door private partijen hoeft te worden bepaald. Of het model de kracht heeft om breed te worden toegepast, zal de komende jaren blijken. Maar met Apertus laat Zwitserland zien dat transparantie, toegankelijkheid en publieke waarden een serieuze rol kunnen spelen in een landschap dat tot nu toe werd gedomineerd door commerciële belangen.